طاهره زینالی/ روزنامه نگار>> محسن مرادی اوجقاز رییس شعبه ۱۱۹ دادگاه کیفری دو ارومیه، را به جرات نمی‌توان شروع کننده طرح جایگزین مجازات حبس دانست اما می توان گفت که اقدام او در معرفی متهمین به عنوان سفیر فرهنگی و مکلف کردن آنان به شرکت در طرح «همکلاسی» بجای حضور در زندان در آذربایجان‌غربی بازتاب مثبتی داشت.

از این قاضی خوشفکر به عنوان پیشرو در صدور آرای جایگزین حبس نام می‌برند که در رای جدید خود به جای مجازات زندان برای برخی از متهمین، آنها را به مناسب‌سازی بستر خدمات اجتماعی آموزشی محکوم کرد.

مرادی اوجقاز، در جهت حمایت و تامین وسایل و بسته‌های کمک تحصیلی همچون لوازم تحریر، بسته‌های اینترنتی و گوشی تلفن همراه برای دانش‌آموزان نیازمند مناطق حاشیه‌نشین، همزمان با آغاز سال تحصیلی جدید حکم جایگزین طرح «همکلاسی»را برای متهمین صادر کرد.

امروزه در تمام دنیا به این نتیجه رسیده‌اند که صرف مجازات حبس کاهش‌دهنده جرم نیست. بلکه در بیشتر موارد مجرم را جسورتر کرده تا تلافی زندان رفته را انجام دهد بنابراین قانونگذار در فصل نهم قانون مجازات اسلامی به مجازات جایگزین حبس اشاره کرده است.

زندان به عنوان یک مجازات نه تنها در راستای اهداف اصلاح و درمان موثر نیست، بلکه منجر به قطع رابطه زندانی با زندگی عادی، خانواده، کار و اطرافیانش نیز میشود. این مجازات علاوه بر مجرم، بر خویشان و نزدیکان و به ویژه همسر و فرزندان او نیز تحمیل می شود. به همین لحاظ امروزه سیستمهای عدالت کیفری از کیفرگرایی محض به رویکردهای نوین اصلاح و درمان و بازسازی اجتماعی مجرمین روی آورده‌اند و دیدگاههای نوین جرم‌شناسی و جامعه‌شناسی کیفری بر این اساس استوار است که استفاده از زندان تنها به عنوان آخرین حربه برای مقابله با مجرمان خطرناک در نظر گرفته شود.

حسین جوانمرد مستشار دادگاه کیفری که متولد نقده است و ۱۳ سالی می‌شود بر مسند قضاوت تکیه زده هم، از آن دست قضاتی است که در صدور احکام جایگزین حبس پیشگام است.

او معتقد است که صدور این احکام باعث می‌شود از چند جهت مجازات دارای فواید و آثار مثبت باشد. اول اینکه از یک طرف مجازات حبسی که در حال حاضر برای افراد در نظر گرفته می‌شود از حالت شخصی برای افراد بزهکار خارج شده و بلای جان خانواده‌ها و سایر افراد وابسته به متهم شده است. خانواده‌های افراد زندانی در مدت حبس دارای مشکلات فراوانی هستند و آینده و حال آنان درگیر این مجازات حبس می‌شود. حتی برخی از آنان به سمت و سوی بزهکاری و انواع آسیب‌های اجتماعی می‌روند. همچنین خانواده‌های این افراد زندانی با انواع اقسام مشکلات اقتصادی و معیشتی روبرو می‌شوند. از طرف دیگر حضور این افراد در زندان موجب می‌شود هزینه‌های بسیاری بر دوش دولت و دستگاه قضایی تحمیل شود.

گاهی نیز افرادی با سن و سال کم و بدون هیچ سابقه کیفری روانه زندان شده و پس از سپری شدن دوران حبس با انبوهی از جرایم خشن آشنا می‌شوند و وقتی از زندان آزاد شدند مرتکب جرایم به شدت خشن‌تر و بدتری می‌شوند؛ بنابراین استفاده از مجازات جایگزین حبس فواید بسیار زیادی برای خود فرد زندانی و خانواده، جامعه و نیز دستگاه قضایی و دولت دارد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد، در واقع فضای حاکم بر زندان و شرایط آن از نظر بهداشتی، اجتماعی و فرهنگی نه تنها کمکی به بازپروری شخصیت محکوم و بازگرداندن او به اجتماع نمی‌کند؛ بلکه سبب بروز آسیب‌های روحی و روانی در میان آنان می‌شود بنابراین مجازات‌های جایگزین حبس قبلا در قانون ما وجود نداشت و در واقع این مجازات‌ها از نوآوری‌های قانون مجازات اسلامی است.

مجازات جایگزین حبس در قانون پیش‌بینی شده است و فقط برای جرایم سبک در نظر گرفته می‌شود و قانونگذار این مجازات را برای برخورد متعادل‌تر و رئوف‌تر با افرادی که فاقد سابقه کیفری هستند در نظر گرفته است تا این افراد بتوانند به آغوش جامعه برگردند.

صدور ۳۱ حکم جایگزین حبس در حمایت از محیط زیست در آذربایجان‌غربی و خرید اقلام و وسایل کمک توانبخشی به ارزش یک میلیارد و دویست میلیون تومان برای کودکان بی‌سرپرست و معلول اشنویه‌ای از جمله این احکام بوده که همین اواخر صادر شد.

استفاده از این امکان حقوقی توسط قضات محاکم نه تنها موجب کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها می‌شود بلکه در صورتی که حکم تعیین شده متناسب با نیاز روز جامعه و شرایط روحی و اجتماعی محکوم باشد می‌‎تواند بسیار اثرگذارتر از تحمل کیفر حبس هم برای محکوم و هم برای جامعه باشد. بر این اساس دستگاه قضایی بویژه در آذربایجان غربی فقط در سال گذشته نزدیک به هشت هزار مجازات جایگزین حبس که هشت میلیارد تومان آن در راستای کاهش آسیب‌های اجتماعی بوده صادر کرده که قابل تحسین است.