آددیم-آددیم اورمیه‌نین محلله‌لری
حسین واحدی << اورمیه شَهَری، غربی آذربایجان اوستانی و اورمیه بؤلگه‌سینین مرکزی‌دیر. بو شهر بؤلگهده (منطقه‌ده) اسکی (قدیمی) بیر شهر و مدنیّت مرکزلریندن بیری ساییلیر و نفوس باخیمیندان آذربایجان‌نین تبریزدن سونرا ایکینجی بؤیوک شهری‌دیر. بو شهر نادر شاهین اؤلوموندن سونرا هابئله آزادخان افغان و فتحعلی خان افشار دؤورلرینده آذربایجان بؤلگه‌سینده حکومت مرکزی اولموشدور. بو شهرین اؤزونه مخصوص اونودولماز و فخر ائدیجی تاریخی و کئچمیشی واردیر و بو یازییا سیغماز. آنجاق بو قیسا یازیدا چالیشمیشام قدیم محلله و مئیدان آدلاریمیزی یادلارا سالام. اورمیه محلله‌لری‌نین آدلاری بو شهرین اصالتی و کیملیگینین سیمگه‌لریدیر (نمادی‌دیر) و بو شهرده یئنی (تازا) آدلار قویولسا دا ائل آراسیندا همن قدیم و اصیل آدلار ایشله‌دیلیر. اورمیه بلدیه‌سی نئچه ایلدیر بو آدلاری ده‌یر وئریب اونلاری تازا نسیللره تانیتدیرماق اوچون اونلارین تابلولارینی دا محلله‌یه یا دا مئیدانا قوشوبدور.
بیرلیکده بو محلله‌لرین آدینی گؤزدن کئچیرک:
تندیرچیلر محلله‌سی
تندیر چؤرک بیشیرمک اوچون چامیردان قاییریلیان بیر آراجدیر. بو محلله منتظری خییاوانیندا یئرلشن قدیم محلله‌نین آدیدیر و آدینی بو محلله‌ده اوزون مدت‌دیر عنعنوی تندیرلری دوزلدنن تندیرچیلره گؤره آلمیشدیر. چاغداش چؤرک قورغولارینین (دستگاه‌لارینین) آرتماسی ایله عنعنوی تندیر بازارینین ضعیفلنمه‌سینه باخمایا‌راق، بو محلله‌ده‌کی بعضی تندیرچی توکانلاری اؤز بابالارینین ایشینی داوام ائتدیره‌رک تندیر و تندیرچیلرین آدینی بو شهرده یاشاتمیشلار.
جارچی‌باشی محلله‌سی
جارچی، تورک منشأ‌لی، تورکجه‌ده ائلیمیزه (جماعته) بیر جمله و یا جمله‌نی یوکسک سسله چاتدیران بیریسینه دئیرلر. جارچی‌باشی هم ده بو گون باکری خییاوانیندا یئرلشن اورمیهده قدیم بیر محلله‌نین آدیدیر و بو آدین وئریلمه‌سینه سبب جارچی‌باشی‌نین ائوی و یا جارچینین شهرین بو بؤلومونده دؤولت خبرلرینی جار چکمه‌سیدیر. کئچمیشده توپخانا مئیدانی، ساخلوو و اورمیه‌نین ارک آدیندا دؤولت سارایی کیمی تاریخی آبیده‌لر و بیر اسکی قبریستانلیق بو محلله‌ده ایدی. بونلارین هامیسی ایندیکی اوخوللار ایله عارفیان خسته‌خاناسینین یئری و یان-دؤوره‌سینده یئرلشمیشدی.
بازارباش محلله‌سی
بو محله اورمیه‌نین تاریخی اوستو اؤرتولو بازارینا یاخین اولدوغو اوچون «بازارباش» آدی ایله تانینیب. بو دا اورمیه ائلی‌نین آراسیندا دا «اوستو اؤرتولو بازار» آدلانیر. پهلویلر دؤنمینده شهر آلاقاپیلاری (داروازالاری) داغیدیلیب مئیدانا چئوریلمه‌میشدن اؤنجه بازارباش آلاقاپیسی (بازارباش داروازاسی) شهرین آلاقاپیلاریندان بیرینین آدی ایدی. بو محلله‌ده و مئیدانین اؤزونده عینی‌آددا بیر مسجید ده وار. کئچمیشده ایندیکی اعظم مسجیدینین آدی «بازارباش مچیدی» ایدی.
وکیل‌باشی محلله‌سی
وکیل‌باشی محله‌سی، قاجارلار دؤنمینده «وکیل‌باشی» چاووشا برابر (گروهبان یکم) اولان حربی روتبه‌لردن بیری ایدی. بو محلله‌ده عینی آدلی مسجید ده وار. اونون اساسینی وکیل‌باشی آدلی شخص قویموشدور. وکیل‌باشی کوچه‌سی (محلله‌سی) ایندیکی باکری خییاوانیندا یئرلشیبدیر. اورمیهده حربی روتبه‌لردن و بو آدلا اینسان‌لاردان گؤتورولن «امیرتومان» (میناره مسجیدی یاخینلیغیندا) آدلی باشقا بیر کوچهده واردیر.
تمدن کوچه‌سی
اورمیه‌نین قدیم کوچه و محلله‌لریندن اولان «تمدن کوچه‌سی»، کئچمیشده، اورمیه‌لی یازیچی و ناشر، محمد تمدنون بورادا یاشادیغینا گؤره بو آدلا تانینیر. بو محلله، ایندیکی مالیه ایداره‌سی‌نین قارشیسیندا، کاشانی (قدیم شهرچایی) خییاوانیندا یئرلشیبدیر. اورمودا محمد تمدنون نشر اولونموش اثرلریندن بعضی‌لری بونلاردیر:
- دیوان طرزی افشار (مشهور اورمولو شاعر)
- محرم‌نامه و نووروزنامه (فارسجا)
- ایران بیرینجی دونیا محاربه‌سینده و یا رضائیه تاریخی (فارسجا)
- اون بئش حکایت (تورکجه)
محمد تمدن (ه. 1267-1356) حیاتین دالغالاریندان کئچه‌رک، چئشیدلی مدنی، اجتماعی و سیاسی ساحه‌لرده لایقلی قوللوقلار گؤستردیکدن سونرا ۱۳۵۶-جی گونش ایلینین، خزل (مهر) آیینین ۲۹-دا دونیادان کؤچوب و رضوان باغیندا و عاییله‌وی توربه‌سینده توپراغا تاپشیریلیبدیر.
شورشورا محلله‌سی
شورشورا محلله‌سی شورشورا تورکجه‌ده دره‌نین و یا چایین سویونون شلاله کیمی داها آشاغی سویه‌یه آخدیغی یئره دئییلر. بو محلله‌ده بئله بیر یئر اولدوغوندان شهرین بو اراضی‌سی «شورشورا» آدلانیردی. ایندی ده بو محلله عینی آدلا تانینیر. شورشورا محلله‌سی‌نین ایندیکی منتظری خییاوانیندا یئرلشدیر. بو محلله‌نین اؤزللیکلریندن دار و اوزون و ائنسیز کوچه‌لرینین اولماسیدیر.
آغداش محلله‌سی
اورمیه‌نین طالقانی خییاوانیندا یئرلشن بو قدیم محلله ده آدینی افشارلارین تورک قبیله‌لریندن اولان «افشار آغداشلی افشار» (آوشار) آدیندان آلمیشدیر. کوچه سویه‌سیندن آشاغی اولان «مهدی چوخورو» کیمی اؤزل کوچه‌لر محله‌یه خصوصی تأثیر باغیشلامیشدیر. ایندیکی طالقانی خییاوانی تیکیلمزدن اؤنجه بو محلله «درویشلر» محلله‌سیله بیرلشمیش ایدی. بو محلله‌نین قدیم قبیریستانلیغی دا پهلویلر دؤورونده داغیدیلیب. و اوخول کیمی عام المنفعه یئرلر باسدیریلارا اورمو جماعتی‌نین اعتراضینین چیخماماسینا انگل اولموشلار.
درویشلر محلله‌سی
شهرین بؤیوک یانغین‌سؤندورمه منطقه‌سی‌نین یاخینلیغیندا و مجاهد خییاوانیندا یئرلشن بو محلله شهرین بو اراضی‌سینده مشهور درویش‌لرین مسکونلاشدیغینا گؤره «درویشلر کوچه‌سی» کیمی تانینیب. اورادا درویش محسن، درویش فرج و درویش حسن کیمی درویشلر یاشاییردی. شهرین دیگر قدیم محلله‌لری کیمی، پلانلاشدیریلما‌دان و شهرلرین کؤهنه قدیم تیکینتیلرینه دقت یئتیریلمه‌دن و بئله محلله‌لرده شهرسالما اصوللارینی نظره آلینما‌دان، محلله‌نین قدیم تیکینتیلری گئتدیکجه آرا‌دان قالخا‌جاق و اونلارین یئرینی ایریلی-خیردا‌لی ائولر توتا‌جاق.
نووگئچر محلله‌سی
«نوو کئچر» محلله‌سی اورمیه‌نین آدینی و قدیملیک علامت‌لرینی بللی قدر قورویوب ساخلایان قدیم محلله‌لریندن بیریدیر. نوو کئچر، ایکی تورکجه «نوو» و «کئچر» سؤزلریندن عبارتدیر. «نوو» (نوودان کیمی) سویو بؤلمک و اؤتورمک اوچون یئر دئمکدیر (نوودان دا عینی کؤکدندیر) هم ده کئچید بؤلگه‌سی دئمکدیر. کئچمیشده شهرین بیر بؤلومونون سویو گؤل اوستوندن نوو کئچره و اورا‌دان بللی کاناللار آراجیلیغی ایله یاخین محلله‌لری بؤلونوردو. ایندی ده بعضی قدیم ائولر وار و بو محلله‌نین حاضرکی یئری گؤل اوستو بویونجا پنجراه و حافظ آدلانان یئرلردیر.
یئددی دییرمان محلله‌سی
یئددی تورکجه ۷ ساییسی، دییرمان (دگیرمان) ایسه بوغدا ایله آرپا کیمی دانالاری دارتماق و اونا چئویرمک یئریدیر. یئددی دییرمان محلله‌سی، ایندیکی مدنی خییاوانیندا یئرله‌شن اسکی محلله‌نین آدیدیر و کئچمیشده بو اراضیده ۷ دییرمان اولدوغونا گؤره بو آدی ایله تانینیر. اورمو محلله‌لری‌نین قدیم آدلاری محله‌لرین گیریشینده مخصوص تابلولار قوراشدیریلیب و تانینماغینا یاردیم ائدیر. بو محلله‌ده‌کی بوتون دییرمانلار داغیدیلیب و هئچ بیریندن بیر ایز قالماییب. یئددی دییرمان محلله‌سینده، ایندیلیکده بیر نئچه قدیم تیکینتی و بیر تاریخی ساباط هله ده قالیری.
دوه‌چیلر محلله‌سی
بو محلله، تندیرچیلر محلله‌سیله قونشودور وایندیکی پزشکیان خییاوانیندا یئرله‌شیبدیر. بلدیه قوراشدیران تابلو اولماسایدی چوخلاری خصوصا یئنی نسلین بئله بیر محلله‌نین اورمودا اولماسیندان خبرسیز ایدیلر. کئچمیشده بو محلله‌ده دوه ساخلانیلدیغی اوچون بو آدلا تانینیبدیر. دوه‌چیلر دوه‌لرینی محلله‌دن چیخاراندا اوشاقلار کئچیدده سیرایا دوزولور و دوه کاروانینین کئچمه‌سینه تاماشا ائدردیلر و بوندن داد چیخاراردیلار. بیر دفعه گون چیخاندان سونرا، محلله‌دن چیخاندا، بیر ده اوتلاقدان قاییداندا ائدیلیردی.
باغمئشه محلله‌سی
ایندی «بنی‌هاشم» و داها اؤنجه «شاهرخ‌آباد» آدلاری ایله تانینان «باغمئشه محلله‌سی»، «شیخ شلتوت» خییاوانین یانیندا یئرله‌شیبدیر. تورکجه‌ده ایکی یانینی دا باغلارلا آغاجلار بوروین یولا دئیرلر. بو گون ده باغمئشه‌نین، بیر حصه‌سینده بیر نئچه باغ هله ده قالیری. شاهروخ آباد دا آدینی تاریخی سردار مسجیدینین قارشیسیندا داواخاناسی اولان و باغمئشه محلله‌سینده چوخلو کاسیبلاری ائو یییه‌سی ائله‌ین، دوکتور شاهروخ آدلی خئیریچیدن آلمیشدیر.
یوردشاه محلله‌سی
اورمودا داها چوخ حربی و سیاسی حاکمیت اوچون قوللانیلان، ایندیکی ایمام خییاوانیندا یئرلشن یوردشاه محلله‌سی اورمیه‌نین گونئی باتیسیندا (جنوب غرب) یئرله‌شیر. یوردشاه محلله‌سی ۱۳۰۷-جی ایلده ایندیکی ایمام خییاوانینین تیکیلمه‌سیله ایکی یئره بؤلونموش شهرین ان بؤیوک و اؤنملی محلله‌لریندن بیری ساییلیر. کئچمیشده، بو محلله ساکین‌لرینین چوخو وارلی طبقه‌دن ایدی و قاجارلار دؤنمینده بو محلله‌ده داها چوخ مدنی و سیاسی فعالیت گؤسترن موسلمانلار یاشاییردی. قاجارلار دؤورونده ایندیکی اَیالت مئیدانی آدی ایله تانینان یئر، شهرین قاپیلاریندان بیری ایدی و آدی یوردشاه قاپیسی (آلاقاپیسی) ایدی.
بابایئو کوچه‌سی
اورمیهده دوزگون تانینمایان بیر نئچه محله و یئرلر آراسیندا تاریخی بابایئو کوچه‌سیدیر. سردار مسجیدی یئرله‌شن کوچه‌نین سونوندا، ساغ طرفده یئرله‌شن بو کوچه، آدینی کئچمیشده اورمیه‌لی تاجرلردن اولان «کامکار» قارداشلاریندان آلیبدیر. قاجارلار دؤورونون سونو و پهلوی دؤورونون اولینده «محمد باقر کامکار» و حاجی «قاسم کامکار»قونشو اؤلکه‌لره، خصوصاً ده شوروی‌یه تجارت اوچون گئتمیش ایکی مشهور قارداش ایدی. حاجی قاسیم کامکار گنج یاشیندا اؤلومله دونیادان کؤچور، محمد باقر هله ده تاجرلیک ایله مشغول اولور. محمد باقرین شوروی آذربایجانینا چوخ‌ساییلی سفرلری اوچون، اونا اورادا «بابایئو» لقبینی قویورلار. سونرالار، اؤز شهرینده ده بو آدلا تانینیر و زامان کئچدیکجه کوچه‌لرینین ده آدی «بابایئو کوچه‌سی» اولور. بو خیابان بو گون ده مؤوجوددور و اورمیه‌نین یاشلیلاری بو آدی خاطرلاییرلار.
عسگرخان محلله‌سی
عسگرخان محله‌سی، شهرین مهم دروازالاریندان بیری اولان قدیم عسگرخان قاپیسی ایله عینی آدلا مشهوردور. بو محلله (گؤل اوستو و تاریخی قاراصاندیق قبیریستانلیغینین یاخینلیغیندا) آدینی تورک افشارلاریندان اولان ایگید و وطن‌پرور ژرال‌لاردان بیری و ایرانین فرانسه‌ده‌کی ایلک سفیری «عسگر خان»دان آلمیشدیر. ۱۲۱۸-جی ایلده عسگر خان اورمو قوشونون باشچیسی اولموش و روسلارلا دؤیوشده چوخلو شجاعتلر قورخمامازلیقلار گؤسترمیشدیر. سونرا همین محلله‌ده و اوراداکی آلاقاپینین یانیندا اورمونو و خالقینی دوشمندن قوروماق اوچون چوخلو فداکارلیقلار ائتدی و آدینی اورمیه اوچون ابدیلشدیردی. بو محلله‌ده «جنرال مسجیدی» ده آدینی ژنرال عسگرخان‌ین آدیندان آلمیشدیر.
