صفی‌الدین اورموی؛ غریب آذربایجاندا، غریب بیر عالم
یئددینجی یوزایللیگین (قرنین) گؤرکملی (محتشم) فضل و کمال شخصیت‌لریندن بیری؛ شرق دونیاسینین تانینمیش موسیقیچی‌لریندن اولان «صفی‌الدین اورموی» اولسان دا، اؤز دوغما یوردوندا یئنه ده غریب اولاجاقسان!
منشأجه آذربایجان تورکلریندن اولان «صفی‌الدین اورموی» آذربایجانین و ایرانین قدیم مدنیّت مرکزی ساییلان «اورمیه» شهرینده، ۶۱۳-جو قمری ایلده آنا‌دان اولموشدور. او، ابتدایی تحصیلینی اؤز وطنینده آلمیش، موسیقی ساوادی‌نین الیفباسینی و عوددا چالماغی دا بورادا اؤیرنمیشدیر. سونرا‌دان صفی‌الدین اورموی عرب خلافتی‌نین پایتختینه، بوتون یاخین و اورتا شرقین علم و مدنیت مرکزی اولان افسانه‌وی بغداد شهرینه کؤچه‌رک، دؤورونون اَن یاخشی بیلیم‌یوردلاریندان ساییلان «مستنسریه»ده تحصیلینی داوام ائتدیرمیشدیر. او، بورادا فلسفه‌نین، منطق‌ین، طب‌ین، ریاضیات‌ین، نجوم علمی و دیل‌لرین اساسلاری ایله تانیش اولموشدور.
موسیقی صنعتینی اؤیرنمکده داوام ائدن صفی‌الدین اورموی خطاط‌لیقدا دا بؤیوک اوغور قازانمیشدیر. اؤنجه او، موسیقی ساحه‌سینده دئییل، خطاط کیمی‌شهرت تاپمیش و عباسی‌لر سولاله‌سی‌نین سون نماینده‌سی خلیفه المعتصم سارایینا دعوت اولونموشدور. آز واختدا خلیفه‌نین یاخین احاطه‌سینه داخل اولان صنعتکار بیر مدت‌دن سونرا سارای کیتابخاناسی‌نین باشچیسی و باش خطاطی سئچیلمیشدیر. صفی‌الدین اورموی هله سارایدا ایکن ۶۴۹-جو قمری ایلده «کتاب-الادوار» آدی ایله مشهور اولان موسیقی رساله‌سینی تاماملامیشدیر. کتاب عرب دیلینده یازیلمیش و ۱۵ فصل‌دن عبارت ایدی.
او، بو اثرده گتیریلن موسیقی نظریه‌سی مسئله‌لری، بو گون ده گونجل‌لیینی (تزه‌لیگینی) ایتیرمه‌میشدیر.
موغام‌لاردان بحث ائدن دوققوزونجو فصل، معاصر اوخوجوسونو داها چوخ یاخین علاقه قورا بیلر. بورادا عمومیت‌له ۱۲ موغام دستگاهی‌نین آدی چکیلیر.
موسیقی‌نین نوت یازیسینا حصر ائدیلن ۱۵-جی فصل موسیقیچی و موسیقیبیلنلرین سونراکی نسیل‌لری اوچون خصوصیله ماراقلیدیر.
صفیالدینین تکلیف ائتدیگی سیستم اوزره، موسیقی حرفی-عددی اصول‌لا یازیلیردی. عرب‌لره مخصوص «ابجد» سیستمی‌نین حرف‌لری سس‌لرین شرطی یوکسک‌لیگینی، رقم‌لر ایسه اونلارین اوزونلوغونو بیلدیریردی. مثال اوچون، یاریم تون‌لاردان آز فاصله‌لرین اشاره‌سی کیمی، ت، ج، ب، و سایره حرف‌لردن استفاده اولونوردو. جالب‌دیر کی، معاصر غرب نوت سیستمی یاریم تون‌لاردان کیچیک فاصله‌لرین (اینتروال) یازییا آلینماسی اوچون امکان وئرمیردی و ائله بونا گؤره ده موغام‌لارین، ائله‌جه ده شرق موسیقی‌سی‌نین بوتون سس اینجه‌لیک‌لرینی (ظرافت‌لرینی) چاتدیرماقدا چتین‌لیک تؤره‌دیردی.
بلکه ده ائله بونا گؤره شرقده ۱۹-جو عصرین سونلارینا قد‌ر اورموی سیستمیندن گئنیش استفاده اولونموشدور.
صفیالدینین بعضی مهم اثرلری:
۱. ایقاع (تورکجه اولمالی) – اسلام دونیاسینین مهم علمی موسیقی اثرلریندن
۲. شرفیه یا الرساله الشرقیه فی النِسَب التألیفیه و یا موسیقی کیتابی (عربجه). بو کیتاب «شرافت‌الدین هارون» آدی ایله یازیلیبدیر. بو کیتاب دا تورکجهیه چئوریلیبدیر.
۳. کتاب الادوار فی حل الاوتار: بو کیتاب موسیقی رسالهلرینین تاریخینده چوخ اهمیتلی ساییلیر. بیر چوخ موسیقی رسالهلرینین مولفی بونا شرح یازیبلار.
آوروپانین ایلک مشهور موسیقی‌بیلنی «ر. ائرلانژو» و «ج. فئرمئر» بیر-بیریندن خبرسیز اولا‌راق اورموی‌نین بیر رباعی اوزرینده‌کی نوت یازیسینی معاصر نوت یازیسینا کؤچوره بیلمیشلر. ۷۰۰ ایلدن بَری سوسان مئلودی یئنی‌دن سسلنمیشدیر. آیری مشهور موسیقی‌بیلنیمیز «عبدالقـــــــــــــــــــادر ماراغالی» اؤزونون «مقاصدالالحان» اثرینده یازمیشدیر کی، عبدالمؤمن صفی‌الدین اورموی بیر چوخ گؤرکملی شخصیت‌لرین معلّمی اولموشدور. بونلارین سیراسیندا شمس‌الدین سهروردی، علی سیتان، حسین زامر، توتلوق بوغا کیمی، تانینمیش موسیقیبیلنلرین آدلاری چکیلیر. صفی‌الدین ایکی یئنی موسیقی آلتی یاراتمیشدیر، «نزهه» و «مغنی».
صفی‌الدین عمرونون سون ایللرینی یوخسوللوق ایچَری‌سینده کئچیرمیش و ۶۹۳-جو قمری ایلده بغدادداکی بورجلولار زیندانیندا، سَکسَن (هشتاد) یاشیندا دونیادان کؤچموشدور. حاضردا صفی‌الدین اورموی‌نین اثرلری‌نین ال‌یازما‌لاری لندن، ایستانبول، سن-پترزبورگ، نییویورک و دونیانین آیری بؤیوک موزه‌لرینده ساخلانیلیر. اونون کیتاب‌لاری سونراکی عصرلرین بیر چوخ مشهور موسیقیچی‌لرینین دقتینی چکمیشدیر. اینگیلیس عالیمی «هئنری جورج فئرمئر» صفی‌الدیــــن اورموی حاقینـدا دئمیشدیر کی: او، سیستملی بیر مکتبین اساسینی قویموشدور و اؤزوندن سونرا گلن بوتون عرب-فارس و تورک دیل‌لی معلم‌لر اونون داوامچی‌لاری ساییلا بیلر.
بوتون بونلارا باخمایاراق، مینلر افسوس کی اورموی‌نین اؤز شهرینده، حوزه هنری‌نین سالونونون آدیندان سونرا هئچ بیر خیابان یا مهم بیر مکانین آدی بو مشهور موسیقیچی‌نین آدینا بزنمه‌ییبدیر.
آرتیق، ایرانین اجتماعی مدنیت عالی شوراسینین وئردیگی قرارا گؤره، ایران تقویمینده، بهمن آیینین (دونداران آیی) ۶-سی، صفی‌الدین اؤلن گونو، «ایرانین سسلر و نغمه‌لر» گونو آدلاندیریلیبدیر. یئری وار اورمیه و غربی آذربایجان مسئوللاری دا، بو عالیمین آدینی دیری ساخلاماق اوچون، شهرلریمیزین اعتبارلی خیابانلاریندان بیرینین ده آدینی «صفی‌الدین اورموی» آدی ایله بزه‌سینلر.