تقویم دوازده حیوانی ترکی
از آنجایی که این تقویم اصالتاً ترکی است، به تقویم ترکی با دوازده حیوان نیز معروف است. تقویم بر اساس سال شمسی به طور گسترده در آسیا استفاده می شد. هر سال شامل 12 ماه است و هر سال به نام یک حیوان نامگذاری می شود. آنها بیان می کنند که نام حیوانات به نام سال به دلیل پرداختن به موضوع داده شده است.
در تقویم ترکی 60 ثانیه، یک دقیقه و 60 دقیقه یک ساعت است. برای کامل کردن یک سال، روزهای نمونه از این بهار تا بهار آینده شمارش می‌شود و 6 ماه به اضافه 5 روز 60 روزه (مجموعاً 365 روز) است. به این 6 ماه یا 365 روز در سال می‌گفتند. بعدها مشاهده شد که در یک سال 4 فصل وجود دارد و محاسبه شد که هر فصل 91 روز دارد. به این فصول اوغلاق (کؤک، یاز، ایلک‌باهار)، اولوغ اوغلاق (یاز، یای)، اولوغ (کۆز Küz، گۆز Güz، سون‌باهار)، کادیر کیش (کیش، قیش) می‌گویند. از آنجایی که ماه 60 روز دارد، محاسبه می‌شود که در یک فصل یک ماه کامل و یک ماه، نیم ماه وجود دارد. به طوری که نیمی از یک ماه در این فصل و نیمی در آن فصل بماند، به طوری که تمام ماه در یک فصل بماند، ماه های 60 روزه را به 2 قسمت تقسیم کردند که هر کدام 20، 40 یا 30 روز بود. بنابراین تعداد ماه ها 12 بود.
اجداد ما نام‌هایی برای این ماه ها گذاشته‌اند که برخی از آنها تا به امروز باقی مانده است. به عنوان مثال، اولین ماه از فصل زمستان (فصل زمستان در تقویم میلادی از 21 دسامبر شروع می‌شود) ماه بزرگ 40 روزه «بؤیوک چیلله» است. ماه دوم یک ماه 20 روزه با نام «کیچیک چیلله» است. ماه سوم، ماه بُوز (بُوز آیی) است که 30 روز طول می کشد. از طرف دیگر، 365 روز به هفته‌های 7 روزه تقسیم می‌شود. ماه‌هایی هستند که در آن ماه 3 هفته وجود دارد، ماه‌هایی وجود دارد که در آن ماه 4 هفته وجود دارد و ما‌هایی وجود دارد که در آن ماه 5 هفته وجود دارد. بیرینجی گون، ایکینجی گون، اوچونجو گون، دؤردونجو گون، یئددینجی گون، آلتینجی گون و یئددینجی گون به ترتیب نام روزهای هفته می‌باشد.
هر 60 سال که تمام شد «چاغ» (دوره بزرگ) نامیده می‌شود. به دلایلی نامعلوم، با نامگذاری یک حیوان با یک سال، به 12 حیوان، 12 نام داده شد. اولین سال از این سال‌ها با سال موش شروع می‌شود و سال دوازدهم آخر با سال خوک به پایان می‌رسد. هر 12 سال یکبار این اتفاق می‌افتد. این 12 دوره که هر 12 سال تکرار می شود دوره‌های کوچکی محسوب می شوند. در دوره بزرگ 5 دوره کوچک وجود دارد. نام هر یک از 12 سال نامگذاری شده به نام این 12 حیوان عبارتند از:
- سیچقان ئیل: سال موش
- اودئیل: سال گاو
- بارس ئیل: سال پلنگ
- توشقان ئیل: سال خرگوش
- لوی ئیل: سال نهنگ
- ئیلان ئیل: سال مار
- یونت ئیل: سال اسب
- قوی ئیل: سال گوسفند
- پیچی ئیل: سال میمون
- تخاقوی ئیل: سال مرغ
- ایت ئیل: سال سگ
- تنقوز ئیل: سال خوک
موش و بقر و پلنگ و خرگوش شمار زان چار چو بگذری نهنگ آید و مار
آن‌گاه به اسب و گوسفند است حساب حمدونه و مرغ و سگ و خوک آخر کار
حسین واحدی – روزنامه‌نگار